Szczegóły zapowiedzi Ministerstwa Finansów odnośnie do zmian w opodatkowaniu fundacji rodzinnych

Z Ministerstwa Finansów płyną kolejne sygnały o planowanym zakresie zmian w funkcjonowaniu fundacji rodzinnych. Zapowiedź zmian w tym obszarze była zaskakująca, ale nie zapowiadała skrajnie rewolucyjnych rozwiązań. Sygnały, które pojawiają się obecnie wskazują na znaczące modyfikacje, które w praktyce każą poddawać pod wątpliwość sensowne wykorzystanie fundacji rodzinnych jako efektywnego i skutecznego instrumenty sukcesyjnego. Zapowiadane zmiany w obszarze podatkowym – o ile wejdą w życie - w praktyce pozbawią fundacje rodzinnej koniecznej elastyczności w zarządzaniu majątkiem sukcesyjnym i możliwości reagowania na dynamiczne zachodzące zmiany rynkowe.

To tylko jeden aspekt tych propozycji zmian. Jest też inny – ujawnia sposób postrzegania przez Ministerstwo Finansów już istniejących fundacji rodzinnych i zachodzących w nich operacji. I w tym zakresie planowane zmiany mogą mieć niezwykle istotne znaczenie dla fundacji rodzinnych – nie tylko poprzez zablokowanie w przyszłości pewnych rodzajów operacji ale również – a może przede wszystkim – na sposób jak będą oceniane dokonane już czynności sprzedaży majątku fundacji.

Czego potencjalnie można się spodziewać?

Z sygnałów pochodzących z MF może wynikać, że plany obejmować mają wprowadzenie podatku od sprzedaży majątku przez FR. Taki podatek byłby określony na poziomie 19% (stawka analogiczna jak w przypadku sprzedaży majątku przez innych podatników CIT, przy tym nie wiadomo na tym etapie czy FR będzie tu mogła określić koszt podatkowy i w jakiej wysokości). Powyższy mechanizm całkowicie odwraca zatem dotychczasową regułę zwolnienia FR z opodatkowania do czasu wypłaty środków do beneficjentów.

Mowa jest tu wprawdzie o możliwości odliczenia tego podatku zapłaconego przy sprzedaży majątku od podatku należnego przy wypłacie świadczeń do beneficjentów, ale:

1. proponowany mechanizm zakłada ogólny wzrost opodatkowania fundacji rodzinnych do poziomu 19% (nominalna stawka CIT 19% przy sprzedaży majątku FR jest wyższa od stawki 15% od wypłat do beneficjentów – nie da się zatem odliczyć w całości tak zapłaconego wcześniej podatku);
2. mechanizm opodatkowania sprzedaży majątku eliminuje podstawowe korzyści, jakie miała dawać fundacja rodzinna w zakresie efektywnego, bezpodatkowego reinwestowania gromadzonych środków majątku rodzinnego (wprowadzenie mechanizmu zbliżonego do zasad estońskiego CIT).  

W tym zakresie MF wskazuje równocześnie, że przewiduje brak takiego opodatkowania sprzedaży majątku przy zachowaniu okresu karencji dla takiej sprzedaży. Przy tym MF wskazuje na tym etapie 15 letni okres takiej karencji. Będzie to powodować, że fundacje rodzinne zostaną praktycznie pozbawione możliwości elastycznego reagowania na zachodzące dynamicznie zmiany rynkowe i dostosowania się do tych warunków rynkowych. Fundacje rodzinne – w przypadku pojawienia się korzystnych szans inwestycyjnych – mogą stanąć przed wyborem, albo zapłaty 19% podatku od sprzedaży majątku koniecznego do reinwestycji, albo rezygnacji z podjęcia korzystnej inwestycji.

MF przewiduje również inne zmiany w zakresie opodatkowania fundacji rodzinnych obejmujące m.in.:

• objęcie fundacji rodzinnych przepisami CFC;
• opodatkowania dochodów fundacji rodzinnych z udziału w podmiotach transparentnych podatkowo;
• opodatkowania dochodów fundacji rodzinnych z tytułu oddania nieruchomości do odpłatnego korzystania;
• podejmowanie z urzędu przez sad decyzji o rozwiązaniu fundacji prowadzącej niedozwoloną działalność gospodarczą;
• objęcie wypłat do beneficjentów daniną solidarnościową.

W tym zakresie MF nie ujawniło na razie szczegółów tych zmian.

Założenia zmian

MF sygnalizuje, że proponowane zmiany wynikają z obserwacji praktyki wykorzystywania fundacji rodzinnych i zjawisko wnoszenia majątku do fundacji i następnie szybkiego jego zbywania. W ocenie MF ponad połowa FR powstała w celu uniknięcia opodatkowania; a na podstawie doniesień Krajowej Administracji Skarbowej, „niektóre fundacje są wykorzystywane do bardzo agresywnej optymalizacji podatkowej”. W założeniu – MF zakłada, że proponowane zmiany miałyby ograniczyć tego rodzaju przypadki.

Perspektywa dla już istniejących fundacji rodzinnych

Jednocześnie takie postrzeganie przez MF fundacji rodzinnych z jednej strony determinuje kształt proponowanych zmian podatkowych, ale w jeszcze w większym stopniu może znacząco determinować sposób oceny dotychczasowego działania już istniejących fundacji rodzinnych. Organy podatkowe już na bazie obowiązujących przepisów dysponują instrumentami weryfikacji dokonanych już wcześniej operacji sprzedaży majątku – w postaci klauzuli GAAR (klauzula obejścia prawa podatkowego). Istnieje znaczące ryzyko, że – niezależnie od wprowadzanych zmian na przyszłość – organy podatkowe zintensyfikują również działania w kierunku weryfikacji dokonywanych transakcji sprzedaży majątku pod kątem obejścia prawa. 

W tym kontekście rekomendowane byłoby ponowne przyjrzenie się tego rodzaju transakcjom dokonywanym przez fundację rodzinną oraz ocenę związanych z tym ryzyk – w kontekście celów i okoliczności powstania fundacji rodzinnej. Taka ocena powinna obejmować analizę kontekstu transakcji, celów, które fundacja miała i ma realizować, okoliczności powstania fundacji oraz inne aspekty dokonywanych operacji, w celu odtworzenia racjonalnych, ekonomicznych podstaw przeprowadzanych czynności.

Termin wejścia w życie planowanych zmian

Zmiany dotyczące fundacji rodzinnych mają być ubrane w pakiet zmian podatkowych w PIT i CIT. Ministerstwo Finansów komunikuje, że planuje prowadzenie tych zmian już od 1 stycznia 2025 r. Nie przewiduje zatem szczególnego vacatio legis dla przepisów dotyczących fundacji

Technicznie taki termin wejścia w życie jest realny do zachowania. Dla skuteczności wejścia obowiązywania zmian podatkowych istotne jest opublikowanie uchwalonej ustawy w Dzienniku Ustaw do końca listopada 2024 r.
W tym zakresie należy przy tym zwrócić uwagę, że umowa koalicyjna przewiduje zobowiązania koalicjantów do działania na rzecz „powrotu przewidywalności w systemie podatkowym poprzez ustabilizowanie prawa”. Z tym wiązały się zapowiedzi, że zmiany w prawie podatkowym będą wprowadzane z minimalnym sześciomiesięcznym okresem vacatio legis. Dochowanie tych zobowiązań oznaczałoby, że wejście w życie tych zmian musiałby zostać odsunięte w czasie co najmniej do 2026 r. (zakaz wprowadzania zmian podatkowych niekorzystnych dla podatników w trakcie roku podatkowego).

Tu pojawia się zatem pytanie na ile koalicjanci wykażą się elastycznością w stosunku do własnych zobowiązań koalicyjnych.

Co dalej?

Powyższe okoliczności skłaniają do wniosku o zachowaniu ostrożności przy podejmowaniu kolejnych działań i przyjęcie pozycji wyczekującej (co najmniej do momentu opublikowaniu projektu zmian, które planowane jest na koniec sierpnia/ początek września).

Nie mniej istotną – a może nawet ważniejszą kwestią – dla już istniejących fundacji, które dokonywały sprzedaży majątku – jest dokonanie ponownej ocen ryzyk związanych z przeprowadzanymi transakcjami oraz przygotowanie się do potencjalne weryfikacji takich operacji. Niezależnie w jakim kierunku ostatecznie pójdą zmiany podatkowe, sposób komunikowania tych zmian wskazuje, że pomimo braku zmian otoczenia prawnego (w zakresie tych przeszłych transakcji) istotnie zmienił się klimat i nastawienie w stosunku do tego rodzaju operacji. To sugeruje, że sprzedaż majątku przez fundacje rodzinne może podlegać weryfikacji i bardziej gruntownej ocenie przez organy podatkowe. Rekomendowane jest przygotowanie się zawczasu do takich działań organów podatkowych.